Nasze zęby każdego dnia narażone są na kontakt z czynnikami, które mogą przyczyniać się do ich uszkodzenia. Na szczęście otoczone są one szkliwem - ta najtwardsza tkanka w ludzkim organizmie chroni delikatne głębsze tkanki zębów przed ciepłem, zimnem i bezpośrednim kontaktem z substancjami, które mogą je niszczyć. Jednak szkliwo również nie jest niezniszczalne. Do uszkodzenia jego warstwy może dojść m.in. w wyniku kwasowej erozji szkliwa.
Czym jest kwasowa erozja szkliwa?
Kwasowa erozja szkliwa to innego jak przewlekłe uszkodzenia oraz utrata szkliwa w wyniku działania kwasów zawartych w spożywanych pokarmach (kwasy zewnątrzpochodne) lub będących produktem ubocznym chorób (kwasy wewnątrzpochodne). Niezależnie od źródła pochodzenia kwasów, powodują one reakcje chemiczne, które z czasem doprowadzają do zaniku szkliwa. Co istotne – kwasy zewnątrzpochodne i wewnątrzpochodne atakują inne powierzchnie zębów. W pierwszym przypadku szkliwo zostaje uszkodzone najczęściej na powierzchniach wargowej siekaczy i żującej zębów bocznych, zmiany zazwyczaj mają kształt dysków. Jeśli erozja szkliwa spowodowana jest kwasami wewnątrzpochodnymi – na przykład kwasem żołądkowym, który dostaje się do jamy ustnej w wyniku wymiotów – zmiany są widoczne najczęściej na powierzchni podniebnej górnych siekaczy oraz językowej powierzchni zębów bocznych. Druga bardzo ważna rzecz - kwasowa erozja szkliwa jest procesem nieodwracalnym. Jeśli szkliwo zostanie uszkodzone, jedynym sposobem poradzenia sobie z problemem jest zastosowanie lakierów i laków, a w przypadku bardzo poważnych zmian chorobowym, zastosowanie licówek lub koron, które ochronią zęby przez kontaktem z kwasami.
Przyczyny erozji szkliwa
Wiemy już, że erozja szkliwa spowodowana jest przez kwasy dostarczane do jamy ustnej wraz z pokarmami lub powstające w efekcie chorób. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ kwasy to substancje o niskim pH, które doprowadzają do rozpuszczenie hydroksyapatytów, stanowiących budulec szkliwa. Naturalnym środkiem zabezpieczającym szkliwo przed kwasami jest ślina, która neutralizuje zbyt wysokie pH, należy jednak pamiętać, że ślina również ma swoją wydajność i może po prostu nie być w stanie zneutralizować zbyt dużej ilości kwasów. Oznacza to między innymi, że pojedyncze spożycie produktu o bardzo niskim pH może być mniej szkodliwe dla szkliwa, niż regularne spożywanie artykułów o umiarkowanie kwasowym pH. W tej drugiej sytuacji obniżone pH utrzymuje się w jamie ustnej dłużej i przyczynia się do poważniejszych strat.
Źródła kwasów w jamie ustnej
Zarówno kwasy zewnątrzpochodne, jak i wewnątrz pochodne mogą mieć wiele różnych źródeł. W pierwszym przypadku źródłem są między innymi:
- Napoje gazowe, takie jak popularna Coca-Cola, Pepsi, Fanta oraz napoje energetyczne z zawartością kwasu cytrynowego
- Soki z cytrusów, m.in. cytryn oraz pomarańczy
- Alkohole – piwo oraz białe wino
- Surowe owoce – np. cytrusy, jabłka, wiśnie, maliny, czereśnie, rabarbar
- Surowe warzywa – szparagi, brukselka, pomidory, brukiew
- Ocen winny i marynaty
Źródłem kwasów wewnątrz pochodnych z kolei są choroby, objawiające się między innymi regularnymi wymiotami oraz odwodnieniem, bądź leczone lekami psychotropowymi. Wśród nich wymień można między innymi:
- Bulimię i anoreksję
- Alkoholizm
- Chorobę refluksową
- Zapalenie błony śluzowej żołądka
- Cukrzycę
Specyficznymi dolegliwościami jest tak zwana xerostomia, czyli suchość jamy ustnej, oraz zmieniony skład śliny. W obu przypadkach mamy do czynienia z brakiem naturalnej możliwości neutralizowania pH.
Objawy kwasowej erozji szkliwa
W początkowej fazie rozwoju kwasowa erozja szkliwa nie daje widocznych objawów, zęby na pierwszych rzut oka wyglądają normalnie i jedynym sygnałem, że coś jest nie tak, jest bolesna nadwrażliwość zębów na zimne oraz ciepłe pokarmy. Z czasem na powierzchni zębów pojawiają się ubytki pod postacią płaskich gładkich dysków, ulokowanych na różnych powierzchniach zębów. Nieleczona erozja szkliwa rozwija się, ubytki obejmują coraz większe obszary, między innymi w okolicy bruzd i brzegów siecznych. W następnym etapie rozwoju erozja doprowadza do zmian w strukturze zębów, które żółkną, stają się matowe i bardzo kruche. W fazie finalnej zmiany sięgając miazgi zęba – a wtedy konieczne jest zastosowanie leczenia kanałowego.
Jak zapobiegać erozji szkliwa?
Jak w przypadku wielu innych dolegliwości zębów, najlepszą metodą radzenia sobie z problemem jest odpowiednia profilaktyka – czyli niedopuszczanie do zaistnienia problemu. Kluczowe jest utrzymanie prawidłowej diety, a więc przede wszystkim zminimalizowanie spożycia zbędnych produktów o kwaśnym odczynie, takich jak gazowane napoje czy alkohol – ich wpływ na zęby można też zredukować korzystając ze słomek, dzięki którym płyn nie ma kontaktu z zębami. Co jednak zrobić z owocami i warzywami, które choć mogą obniżać pH jamy ustnej, to jednocześnie zawierają duże ilości witamin i składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu? Ich negatywny wpływ można zmniejszyć na przykład poprzez dokładne przeżuwanie – które pobudza produkcję śliny – a także jedzenie ich na przemian z produktami o odczynie zasadowym, na przykład mlekiem czy jogurtem. W ten sposób pH jamy ustnej łatwiej się wyrówna. Ponadto należy pamiętać o tym, by kwaśnych produktów nie spożywać tuż przed snem, a po ich spożyciu przepłukać jamę ustną wodą lub odpowiednią płukanką. Dobrym zwyczajem jest również mycie zębów około 30 minut po każdym posiłku, a nie tylko rano i wieczorem. Jeśli erozja szkliwa spowodowana jest chorobami, a więc ma charakter wewnętrzny, należy przede wszystkim zadbać o rozwiązanie źródła problemu i w tym celu udać się do lekarza, na przykład gastrologa, który pomoże poradzić sobie z chorobę refluksową. Zarówno w przypadku erozji wynikającej z nadmiaru kwasów zewnątrzpochodnych, jak i wewnątrzpochodnych, istotne jest korzystanie z regularnych kontroli dentystycznych – podczas kontroli dentysta jest w stanie ocenić stan zęba i dobrać odpowiednie metody leczenia.